Son Dakika: Tartışmalı Kanunu Teklifi TBMM’den Geçerek Yasalaştı!

Türkiye’nin iklim değişikliğiyle mücadelesinde dönüm noktası niteliğindeki “İklim Kanunu Teklifi”, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Genel Kurulu’nda kabul edilerek resmen yasalaştı. Genel Kurul’da yaşanan karar yeter sayısı tartışmasının ardından, yeterli sayının bulunmasıyla oylamaya geçildi ve teklif kanunlaştı. Bu kanun, iklim değişikliğiyle mücadelede uyulması gereken temel ilkeleri belirleyerek, Türkiye’nin yeşil dönüşüm yolculuğunda önemli bir adım atıyor.

İklim Adaleti ve Adil Geçiş Vurgusuyla Yeni İlkeler

Kanunlaşan teklif, insan hakları ve çevre hukukunun ana ilkelerinin yanı sıra, iklim değişikliğiyle birlikte ortaya çıkan yeni kavramları da temel ilkeler arasına ekliyor. Bu yeni ilkeler arasında ‘İklim adaleti’, ‘Adil geçiş’, ‘Birincil piyasa’, ‘Emisyon Ticaret Sistemi (ETS)’ ve ‘Gönüllü karbon piyasaları’ yer alıyor. Ayrıca, iklim değişikliğiyle mücadelede eşitlik, iklim adaleti, katılım, sürdürülebilirlik, şeffaflık ve ilerleme yaklaşımları esas alınacak.

Kanunla birlikte, kamu kurum ve kuruluşlarının yanı sıra gerçek ve tüzel kişiler, kamu yararını gözeterek hareket etmek ve alınacak tedbirleri süresinde uygulamakla yükümlü olacak. Türkiye’nin net sıfır emisyon hedefi doğrultusunda kalkınma ve özel koşullara göre tedbirler de ele alınacak.

İklim Değişikliği Başkanlığı, iklim değişikliğine uyum ve sera gazı emisyon azaltımı faaliyetlerini izlemekle görevlendirildi. Başkanlık, ilgili alanda faaliyet gösteren kurumların faaliyetlerini ve standartlarını belirleyerek koordinasyonu sağlamakla da yetkilendirilecek. Ayrıca, Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’na uyma koşuluyla kurumlardan bilgi, belge ve veri talep edebilecek ve bu taleplerin istenilen süre içerisinde ücretsiz olarak paylaşılması zorunlu kılınacak. Başkanlık, Ulusal Coğrafi Bilgi Platformu’nu kullanarak verilere erişebilecek ve elde edilen verileri kamu kurum ve kuruluşları ile paylaşabilecek.

Net Emisyon Hedefi İçin Kapsamlı Düzenlemeler

Yeni kanuna göre, Türkiye’nin net emisyon hedefine ulaşabilmesi için kamu kurum ve kuruluşlarının mevcut görev ve sorumlulukları gözden geçirilecek. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, bu hedefe ulaşılması için düzenlemeler yapabilecek.

Kamu kurum ve kuruluşları da orta ve uzun dönemli hedeflerini içeren planlamalarında sera gazı emisyonlarının azaltım faaliyetlerini dikkate alacak. Kurumlar, net sıfır emisyon hedefi ve döngüsel ekonomi yaklaşımıyla uyumlu olarak, Ulusal Katkı Beyanı’nda yer alan sektörlerde uygulanmak üzere; enerji, su ve hammadde verimliliği, kirliliğin kaynağında önlenmesi, yenilenebilir enerji kullanımının artırılması, karbon ayak izinin azaltılması gibi önlemleri almakla, bu önlemleri adil geçiş gereklilikleri gözeterek uygulamakla ve sıfır atık sistemini kurmak, uygulamak ve izlemekle yükümlü olacak.

Net sıfır emisyon hedefinin sağlanmasına yönelik emisyonların dengelenmesi için orman, tarım, mera ve sulak alanlarda karbon yutağı kayıplarını engellemek üzere ilgili kurum ve kuruluşlarca tedbirler alınacak. Tarım sektörünün sürdürülebilirliği için iklim değişikliğine dirençli ürün deseni ve gıda güvenliğinin sağlanması doğrultusunda; doğal kaynakların, ekosistemlerin ve biyolojik çeşitliliğin koruma-kullanma dengesi gözetilerek tarım sektöründe ekosistem temelli uyum yaklaşımları yaygınlaştırılacak. İklim değişikliğine bağlı afetlerin neden olduğu kayıp ve zararların azaltılması amacıyla risk değerlendirme, izleme, bilgilendirme ve erken uyarı sistemleri de bütünleşik afet yönetimi esas alınarak geliştirilecek.

İl İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu Kuruluyor

Kanunla birlikte, iklim değişikliği strateji ve eylem planları, İklim Değişikliği Başkanlığı koordinasyonunda ve ilgili kurum ve kuruluşların iş birliğiyle dönemsel olarak ulusal ölçekte hazırlanacak, uygulanacak, izlenecek, değerlendirilecek ve gerektiğinde güncellenecek.

İllerin şartlarına uygun strateji, eylem ve uygulama alanlarını belirlemek ve bunların uygulanmasını sağlamak üzere her ilde vali başkanlığında ‘İl İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu’ kurulacak. Kurulun sekretaryasını Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı taşra teşkilatı yürütecek.

Yerel iklim değişikliği eylem planları, sera gazı emisyonlarının azaltımı ve iklim değişikliğine uyum amacıyla adil geçiş gereklilikleri gözetilerek her ilin bütüncül bir planı olacak şekilde vali koordinasyonunda, büyükşehirlerde büyükşehir belediyesi, diğer illerde il belediyesi ve il özel idaresi tarafından birlikte hazırlanacak ve İl İklim Değişikliği Koordinasyon Kuruluna sunulacak. Kanunda belirtilen hazırlama ve uyarlama yükümlülükleri ilgili kurum ve kuruluşlarca en geç 31 Aralık 2027 tarihine kadar yerine getirilecek. Bu süre Cumhurbaşkanı tarafından bir yıla kadar uzatılabilecek. Yerel iklim değişikliği eylem planları da en geç 31 Aralık 2027 tarihine kadar hazırlanacak ve bu süre de Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından bir yıla kadar uzatılabilecek.

Türkiye Yeşil Taksonomisi ve Karbon Piyasası Kurulu Oluşturuluyor

Kanun, döngüsel ekonomi ve sıfır atık uygulamalarının Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından desteklenmesini içerirken, Türkiye Yeşil Taksonomisi kurulmasını da öngörüyor. Ayrıca, Karbon Piyasası Kurulu oluşturulacak. Bu kurulda; Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği, Enerji ve Tabii Kaynaklar, Hazine ve Maliye, Sanayi ve Teknoloji, Ticaret, Tarım ve Orman, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlıklarından temsilciler ile Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkan Yardımcısı, Sermaye Piyasası Kurulu Başkanı, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Başkanı ve İklim Değişikliği Başkanı yer alacak. Kurula, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı başkanlık edecek.

Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) kapsamında tahsisat yükümlülüklerinin bir bölümünün eşdeğer miktarda karbon kredisi ile karşılanmasına izin verilebilecek. ETS ve gönüllü taahhütler kapsamında yapılacak denkleştirme işlemlerinde kullanılmak üzere, sera gazı emisyonlarının azaltımı veya giderim faaliyetleri ile yutak alanların artırılmasına yönelik faaliyetler aracılığıyla karbon kredisi üreten ulusal bir karbon kredilendirme ve denkleştirme sisteminin esasları İklim Değişikliği Başkanlığınca belirlenecek.

İdari Yaptırımlar ve Cezalar Ağırlaşıyor

Kanunla birlikte idari yaptırımlar da gündeme geldi:

Sera gazı emisyonu raporunu süresinde sunmayanlara: 500 bin TL’den 5 milyon TL’ye kadar idari para cezası. ETS kapsamında olan işletmelere bu cezalar 2 kat uygulanacak.
Florlu sera gazlarını mevzuata aykırı kullanan, ticaretini yapan ve piyasaya arz edenlere: 2,5 milyon TL idari para cezası ve 3 aydan 6 aya kadar Hidroflorokarbon Kontrol Belgesi verilmeyecek.
Bildirim ve raporları veri tabanına süresinde girmeyen veya verileri güncellemeyenlere: 120 bin TL idari para cezası.